Mükemmeliyetçi yapıya sahip çocuklar, toplum içinde takdir gören ve “sorumluluk bilinci yüksek” çocuklar olarak bilinirler. Mükemmeliyetçilik sıklıkla en iyiyi yapmak için azimle uğraşmakla karıştırılan bir kavramdır. Oysaki mükemmeliyetçilik, dışarıdan göründüğü kadar iyi bir özellik olmayabilir. Elinden gelenin en iyisini yapmaya gayret eden çocuklar süreç içinde kaygılarını kontrol altında tutabilirken mükemmeliyetçi çocuklar sadece en iyiye odaklandıklarından hem yaptıkları uğraştan aldıkları keyif düşük olur hem de üst düzey bir kaygıya sahip olurlar.
Mükemmeliyetçilik beraberinde kontrol etme çabasını da getirdiğinden bir süre sonra çocukların duygusal olarak da yıpranmasına neden olabilir. Mükemmeliyetçi çocuklar koydukları aşırı yüksek hedeflere ulaşamadıklarında kendilerini sanki hiçbir şey başaramamış bir işe yaramaz gibi acımasızca eleştirebilir duruma bağlı olarak küçük çaplı öfke nöbetleri geçirebilirler.
Mükemmeliyetçiliğin en belirgin belirtileri ise şunlardır:
En ufak bir başarısızlık yaşadığında aşırı tepki verme
Ödevlere başlamakta ve bitirmekte zorlanma
Çok yüksek kaygı derecesine sahip olma
Yeni şeyler denemeye yanaşmama
Etrafındaki kişilerden de aynı şekilde mükemmel hareket etmesini bekleme
Kendinden bahsederken olumlu özellikleri göz ardı edip sürekli olumsuz özelliklere odaklanma
Kontrol etme konusunda takıntılı olma
Mükemmeliyetçiliği oluşturan sebepler genellikle üç başlık etrafında toplanır. Bunlardan ilki sosyal beklentidir. Çocuklar küçüklüğünde yetişkinlerin onu takdir etmesinin ve onaylamasının salt başarıya bağlı olduğunu gördüyse mükemmel olmayı eleştirilerden kaçınma ve kabullenme aracı olarak kodlayabilir.
İkinci başlık ise sosyal öğrenmedir. Çocuklar ebeveynlerinin ufak bir hata veya başarısızlık karşısında büyük tepkiler verdiğini görerek büyüyorsa bunu içselleştirebilirler. Ebeveynleri mükemmeliyetçi olan çocuklar mükemmeliyetçi olmaya meyilli olarak karşımıza çıkmaktadır.
Üçüncü başlık ise sosyal tepkidir. Büyüdükleri ortamda yaşamamaları gereken fiziksel/psikolojik şiddet, istismar, ebeveynlerin birbirleriyle sürekli kavga ettiğine tanık olma gibi deneyimler, üzerinde kurulamayan denetleme duygusunun kendi hayatı üzerinde mükemmeliyetçi yapıya sahip olma ile ortaya çıkmasıdır.
Ebeveynlerin Yaklaşımı Nasıl Olmalıdır?
Ebeveynler ilk etapta çocuklarına bir kıyaslamaya tabii olmadıklarını fark ettirmelilerdir. Akademik başarılarının ve bilgi birikiminin yalnızca sınav sonuçları ile anlaşılmadığını çocuklara ifade etmek gerekir. Bazı durumlarda ebeveynlerin günlük hayatta kullandıkları soru ifadelerini değiştirmesi gerekebilir. Örneğin “Bugün basketbol kursunda kaç kez basket attın?” diye sormak yerine “Basketbol kursundan keyif aldın mı?” şeklinde soru sormak çocukları rahatlatacaktır.
Çocukların farkındalığını arttırmaya yönelik girişimlerde bulunulmalıdır. Her işi bu kadar harika yapmaya çalışmanın onun hayatına ne gibi eksileri olduğunu düşündürmek çocuğun kendi düşünce sistemini fark etmesine yardımcı olacaktır.
Ebeveynler kendileri de dahil tüm insanların hata yapma payı olduğunu çocuklarına hissettirmelidir. Zaman zaman herkesin başarısızlıkla sonuçlanan hikayeleri olabileceğini ve bu başarısızlıkla başa çıkabilecek güce sahip olduklarının altı çizilmelidir. Hayatta hiçbir insanın tamamen mükemmel olamayacağını ve olmasına da gerek olmadığını ebeveynlerinden öğrenmek çocuklara iyi hissettirir.
Çocuklar daha önce denemedikleri yeni bir işle meşgul olduğunda onları cesaretlendirmek ve sonuca ulaşmanın ötesinde cesaretlerinin ve çabalarının değerli olduğunu hissettirmek gerekir.
Yaşlarına uygun olarak çocuklara gerçekçi hedefler belirlemek gerekir.
Hedefe ulaşmak için planlı çalışmanın yeterli olduğunu ve görevi parçalara bölüp kaygı seviyesini olmasını gereken düzeyde tutmanın önemini çocuklara anlatmak gerekir. Bu noktada ebeveynlerin çocuklara sevgisini de dış etkenlere ve şartlara bağlı olmadan gösterebilmesi oldukça önemlidir.
Gözde Uludağ
Uzm. Psikolojik Danışman
