Çocuklar yaklaşık 18 ay itibari ile televizyona ilgi göstermeye, 2-3 yaş döneminde de izleyici konumuna gelmeye başlıyorlar. Taklit becerilerinin en yoğun olduğu bu dönemde çocuk çevresinde gördüklerini olduğu kadar televizyonda izlediklerini de taklit etme eğilimi içerisinde oluyor. Bu noktada izlenen çizgi film ve dizilerin çocukların gelişimleri açısından önemi ortaya çıkıyor. 3-6 yaş arasında ise çocuklar izledikleri ile ilgili anlam arayışı içerisinde oluyorlar.
Televizyonun yaşamımızdaki yeri bu kadar yoğun değilken çocuklar başta anne babaları olmak üzere yakın çevrelerindeki kişileri taklit ederek kişiliklerini oluşturmaya çalışırlardı. Ancak teknolojinin ilerlemesi, televizyon kanallarının artması, televizyon yayınlarının 24 saat ulaşılabilir olması 5-6 yaş çocuklarının da hemen her türlü bilgiye televizyon aracılığı ile ulaşmalarını sağlıyor. Dolayısıyla da çocukların özdeşim nesneleri anne baba ve yakın çevre ile sınırlı kalmıyor.
Çocukların televizyonda gördükleri şarkıcı, oyuncu ya da hayali kahramanları örnek almalarının nedenleri nelerdir?
Hem çizgi film ve çocuk dizileri, hem de magazin programları çocukların özdeşim nesnelerinin artmasına neden oluyor. Çocukların izlediklerini taklit etmeleri yetişkinler tarafından gerek beğenilerek gerekse tekrar yapması için teşvik edilerek pekiştiriliyor. Bu pekiştirmeler nedeniyle de davranışlar daha sık tekrarlanır hale geliyor.
Zaman içerisinde çocuk kendine yer edinebilmek, beğenilmek ve dikkat çekebilmek amacıyla bu davranışları benimseyebiliyor. Televizyonda seyrettiği ünlüler ya da çizgi film kahramanları gibi giyinmeye, konuşmaya, onlar gibi davranmaya başlıyor. Yaptıklarını takip etmeye, filmlerini izlemeye, şarkılarını ezberlemeye başlıyorlar.
Oyunlarında da izlediklerinin yansımaları görülüyor. Aile ve çevrelerindeki kişilerin bu karakterler ve kişiler hakkındaki olumlu/olumsuz yorumları çocukların daha da meraklanmalarına neden oluyor.
5-6 yaş çocuğu izlediklerini anlamlandırmaya çalışıyor. Bu noktada bilişsel kapasitesi izlediği her görüntüyü değerlendirecek yeterlilikte olmadığından çoğu zaman izledikleri hakkında doğru ve gerçek olmayan algılamalara sahip olmalarına neden oluyor. Bunun sonucunda da olumsuz etkilenebiliyorlar.
Çocukların televizyondan görüp de en çok örnek aldıkları karakterler kimler?
5-6 yaş çocuklarının örnek aldıkları karakterler cinsiyete göre farklılıklar gösteriyor. Erkek çocuklarının daha çok şiddet ve saldırganlık içeren çizgi filmleri, kız çocuklarının ise gizliden gizliye kadınlık ve cinsellik ögelerinin işlendiği, fantastik unsurların olduğu çizgi film ve dizileri izlediği görülüyor.
Bu kahramanları örnek almak çocukların hayatını ne yönde etkileyebilir? Gerçek dünyadan kopmalarına neden olur mu?
5-6 yaş çocuklarında gerçeklik algısı henüz tam olarak yerleşmediği için her gördüklerinin, seyrettiklerinin gerçek olduğu inancı oluşabiliyor. Özellikle saldırganlık ve şiddet içeren ögeleri, atlama, uçma, öldürme, yok etme gibi davranışları taklit etmeye çalışabiliyor ve sonucunda istenmeyen olaylarla karşılaşılabiliyor.
Kız çocuklarında ise feminitenin ön plana çıkarılması nedeniyle yaşından daha büyükmüş gibi giyinme, süslenme davranışları görülebiliyor.
Bu durum ileride kişilik bozukluklarına neden olabilir mi? Olursa hangi kişilik bozuklukları görülebilir?
Araştırmalar şiddet ve saldırganlık içeren görüntülerin uyum ve davranış sorunlarına neden olabileceğini gösteriyor. Ayrıca şiddet içerikli sahneleri izleyen çocukların uyku sorunları yaşayabildikleri, başkalarının duygularına karşı daha duyarsız oldukları, yaşıtlarına göre daha fazla kavga ettikleri, çevrelerine karşı daha endişeli, gergin, sabırsız ve asi oldukları, gerçek hayattaki şiddet unsurlarından neredeyse hiç rahatsız olmadıkları görülmektedir.
Özellikle şiddet sahnelerine maruz kalan çocuklarda gerçeklik algısını yitirme, sosyal ilişki sorunu, depresyon, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi sorunların daha fazla olduğu görülüyor.
Anne-babaların, kendisini televizyonun hayal dünyasına fazlasıyla kaptırmış çocukları için alabilecekleri önlemler nelerdir?
Ünlülerin ve hayali kahramanların örnek alınmasının en temel nedeni beğenilme, sevilme ve takdir edilmedir. Bu noktada anne babalara düşen görev öncelikle bu davranışlar olmadan da çocuğun beğenildiği, sevildiği, takdir edildiğine dair mesajlar vermek olmalıdır. Bunun dışında anne babalar
Çocuk hayali kahraman ya da ünlü biri gibi davrandığında fazla ilgi göstermemeli,
Bu davranışları pekiştirmemeli ve pekiştiren kişileri uyarmalı,
Çocuğun yaptığı her olumlu davranışı görmeli ve ödüllendirmeli,
Çocuğun yaşına ve bilişsel kapasitesine uygun alternatif programlar seçmeli ve çocuğu yönlendirmeli,
Çocuğun etkilendiği, örnek aldığı programları birlikte seyretmeli,
İzlenenler hakkında konuşmalı, çocuğun algısı hakkında bilgi sahibi olmalı,
İzlediklerinin sadece televizyonda, çizgi filmlerde olabileceği hakkında bilgi vermeli,
Televizyona alternatif olabilecek faklı ilgi alanları oluşturmalı,
Televizyon ve izlenen programlara sınır koyabilmelidirler.
Duygu Çataltaş Sıpçıkoğlu
Pedagog / Psikolojik Danışman
(Ağustos 2009)
