Bazen çocukların istenmeyen davranışları bir ihtiyaç ya da dikkat çekme isteğinden kaynaklanır. Çocuk yetişkinin dikkatini çekmenin en iyi yolunun onun onaylamadığı bir davranışı yapmak olduğunu öğrenir.
Öte yandan sıklıkla çocukların uygun olmayan davranışları çocuğun kontrolü dışında kalan çevresel etkenlerin bir sonucudur. Bu nedenle istenmeyen davranışa neden olan dış faktörlerin dikkate alınması gerekmektedir. Eğer çocuğun davranışı dış etkenler tarafından tetikleniyorsa çevresel koşulların düzenlenmesi gerekir. Çevresel koşulları düzenlemek her zaman mümkün olamayabilir. Bu durumda öğretmen çocuğun stres altında olduğunu bilmeli ve alternatif baş etme yöntemleri bulması konusunda ona yardımcı olmalıdır.
* Öğretmenin Etkili Olabileceği Çevresel Faktörler:
Fiziki çevre: Fiziksel çevre çocuğu cesaretlendirir ya da cesaretini kırar. Örneğin büyük bir sınıf çocukta sınıf içinde koşma dürtüsü uyandırır. Kullanılacak materyallerin yüksek raflarda olması çocuğun öğretmene bağımlı hale gelmesine neden olur. Faaliyet yapılacak alanın karışık olması bozucu davranışlara ve agresyona neden olur. Sırada beklemek, çok yakın durmak itişme ve diğer saldırgan davranışlara neden olur.
Çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayan beklentiler: Gelişimin her basamağının kendisine özgü özellikleri, ihtiyaçları ve davranışları vardır. Beklenti düzeyi yüksek ya da düşük olduğunda hayal kırıklığına uğrar ya da sıkılırlar. Beklentiler çocuğun becerileri doğrultusunda olmalıdır. Beklentiler ve çevre çocuğun yaşına uygun olmadığında istenmeyen davranışlar ortaya çıkar.
Tutarsız mesajlar: Aynı davranışa farklı zamanlarda farklı tepkiler gösterilebilir. Bu durumda çocuk neyin kabul görüp neyin kabul görmediğini anlayamazlar. Bazen evde kabul gören davranışla okulda kabul gören davranış arasında da tutarsızlık olabilir. İstenmeyen davranışın değişmesi tutarlı davranmaya bağlıdır.
Uyaranlara karşı aşırı duyarlılık: Birçok çocuk uyarıcı çevre ile gelişir ancak bazıları için renk, ses, aktivite düzeyi ve hareket aşırı yorucu, boğucu olabilir. Bazen aşırı hareketli çocuklar sakinleşmekte zorlanır, saldırgan ve bozucu davranışlar sergiler, yaptığı faaliyete yoğunlaşmakta zorlanır çünkü çevrede çok uyaran vardır. Bu durumda sınıf içerisinde çocuğu sakinleşebileceği bir yere almak, çocuğun sınıf içerisinde oturduğu yeri değiştirip uyaranlardan daha az etkilenmesini sağlama gibi çözümler bulunabilir.
* Öğretmenin Değiştiremeyeceği Çevresel Faktörler
Sağlık sorunları: Sağlığın davranışlar üzerinde ciddi bir etkisi vardır. Çocuklar kendilerini iyi hissetmediklerini dile getirmekte yetişkinler kadar usta değillerdir. Hasta olduklarında istenmeyen ya da kendilerinden beklenmeyen davranışlar sergileyebilirler.
Alerjiler: Bazı çocukların davranışları gıda ya da çevresel alerjilerden etkilenebilir. Bunun sonucunda çocuk aşırı hareketli, aksi davranabilir, dikkat süresi kısalabilir.
Yetersiz beslenme: Davranışlar beslenme alışkanlıklarından da etkilenir. Okula aç gelen çocuk yorgun, aksi, kırılgan, hassas davranabilir.
Duyu sorunları: Davranışlar görme ve işitme sorunlarından da kaynaklanabilir. Görme sorunu yaşayan çocuk güvensiz, sakar davranabilir, yönergeleri izlemekte zorlanabilir. Aynı şekilde işitme sorunu yaşayan bir çocuk da bağırarak konuşabilir, kolaylıkla dağılabilir, aşırı hareketli ya da yıkıcı davranışlar sergileyebilir.
Aile içi sorunlar: Çocuklar günlük rutinleri değiştiğinde ve ne olup bittiğini anlamadıklarında uygun olmayan davranışlar sergileyebilirler. (boşanma, anne babanın sıklıkla tartışması, mali sorunlar, kardeş doğumu, yeni bir eve taşınma, aile üyelerinden birinin devamlı olarak şehir dışında olması)
İstenmeyen davranışlar çocuklar arasında farklılık gösterir. Çocuğun uygun olmayan davranış göstermesi için çok neden vardır. Çocuğun davranışı bilinçli ve isteyerek yaptığı yargısına varmadan önce davranışı etkileyen diğer faktörlerin dikkatle gözden geçirilmesi gerekir.
Problem davranış değiştirilemeyecek bir durumdan kaynaklanıyorsa (boşanma gibi) çocuğa bu durumla baş etme becerileri kazandırma konusunda yardım edilmelidir.
Duygu Çataltaş Sıpçıkoğlu
Pedagog / Psikolojik Danışman
(Kasım 2007)
