0 - 1 Yaş Gelişim Özellikleri:
Çocukların yaşadığı gelişimsel dönemler, ebeveynler tarafından dikkatli şekilde gözlemlendiğinde birçok konuda ipucu verebilmektedir. Ebeveynlerin çocukların zihinsel gelişimini desteklemek adına sağlık problemleri konusunda duyarlı olmaları gerekmektedir. Çocuğun beslenmesini yaşına uygun olup olmaması, ateşli hastalıklar ve zararlı maddelerden uzak tutulması (boya, temizlik maddesi vb.) önemlidir. Dil gelişimi açısından çocuğa baskı yapacak boyutta bir istek duyulması ebeveynlerin sık düştüğü hatalardan biridir. Bu baskı çocukta kaygıya sebep olabilmekte ve konuşma sürecini daha da ileri yaşlara sarkıtabilmektedir.
Unutulmaması gereken bir diğer nokta tablet, telefon ve televizyon gibi araçlara sık maruz kalan çocuklarda dil gelişiminde aksaklıkların yaşanabileceğidir. 0-1 yaş döneminde dünyayla olan ilk sosyal bağların oluşması sebebiyle ailenin çocuğa göstereceği ilgi ve sevgi çocukta doğru bir sosyal gelişimin başlangıç adımı olmaktadır. Güven duygusunun temellerinin atıldığı bu dönem, özellikle anne-çocuk iletişimin doğru şekilde ilerlemesi adına kilit dönemdir. 0-1 yaş döneminde çocukların gelişimlerinde bir aksama olması halinde bu durumun erken fark edilmesi, tedaviye başlama ve süreci kolay atlatma açısından oldukça önemlidir. Gelişim süreci içinde oluşabilecek sorunlar çocuğun psikolojik açıdan da zarar görmesine sebep olabilmektedir. Bu çerçevede ebeveynlerin çocuklarının geçirdiği gelişim dönemlerine ait özellikleri bilmesi gerekmektedir. Gelişim dönemleri, motor gelişim, sosyal- duygusal gelişim, dil gelişimi ve bilişsel gelişim olarak dört ayrı başlık altında incelenebilir.
Motor Gelişimi
Başını dik tutabilir. (0-3 Ay)
Kollarını simetrik olarak sallayabilir.
Ellerini açıp kapatabilir.
Yakalama refleksi görülür.
Yakınındaki nesnelere uzanmaya çalışır.
Uzandığı nesneleri yakalayabilir. (4-5 Ay)
Yatma pozisyonundayken ters pozisyona dönebilir.
Bacaklarını sürekli hızlı şekilde hareket ettirebilir.
Destekle uzun süre oturabilir. (6-7 Ay)
Oturma pozisyonundayken emekle pozisyonuna geçebilir ve emekleyebilir.
Destekle ayağa kalkabilir. (8-9 Ay)
Desteksiz oturabilir.
Uzun süre oturabilir. (10-12 Ay)
Tek başına desteksiz yürüyebilir.
Sosyal- Duygusal Gelişim
Çevresinde fark ettiği seslere tepki verir ve gülümseyebilir. (0-3 Ay)
Yabancı kişilerle tanıdığı kişileri ayırt edebilir. (4-5 Ay)
Hoşlanmadığı bir durum olduğunda kızdığını belirten sesler çıkarabilir. (6-9 Ay)
Nesneleri eline alıp inceler ve sallayıp ses çıkarabilir.
Tanıdığı kişilere karşı olumlu tavırlar sergileyebilir. (10-12 Ay)
Çevresinde tanımadığı kişiler olduğunda endişelenebilir.
Dil Gelişimi
Kuş cıvıltısına benzer sesler çıkarabilir. (0-3 Ay)
Tek heceli anlamı olmayan sesler çıkarabilir. ( 4-6 Ay)
İlgiyi üstüne toplamak için bağırabilir.
Tek heceli sözcükleri çıkarabilir.
“Baba”, “Dede” gibi anlamlı sözcükler söylemeye başlayabilir. (9-12 Ay)
Başkasının konuşmalarına tepki olarak değişik sesler çıkarabilir.
Bilişsel Gelişim
Tanıdık bir ses duyduğunda kafasını çevirebilir. ( 0-3 Ay)
Görüş alanı içinde olan parlak nesneleri fark edebilir.
Annesinin yüzünü diğer kişilerin yüzünden ayırabilir.
İsmi söylendiğinde o tarafa doğru dönebilir. ( 4-6 Ay)
Hangi sesin kime ait olduğunu fark edebilir.
İstenildiğinde “Baş Baş” gibi basit hareketleri tekrarlayabilir. (8- 9 Ay)
Tuttuğu bir nesneyi “Ver” denildiğinde verebilir.
“Hayır” denildiğinde anlayabilir. (10-12 Ay)
Günlük hayat içinde kullanılan sözcükleri anladığını belli edebilir.
Yeni nesneler keşfedebilir.
1-3 Yaş Gelişim Özellikleri:
1-3 yaş grubu çocuklarda ebeveynlerden bağımsız hareket etme istediği göze çarpmaktadır. Özellikle yaşamın ikinci yılındaki hızlı gelişim çocuğun birçok açıdan bağımsız olmasına zemin hazırlar. Dil gelişimindeki hızlı ataklar ve motor becerilerinin bağımsız hareket etmeye elverişli olması çocuğun kendisini bir birey olarak kanıtlamasında etkilidir. Bu yaş grubunda çocuklar yönlendirici olmaya ve yaptığı işlerde etkin konumda olmaya meraklıdırlar. Merak duygusunun en üst seviyeye ulaştığı bu dönemde çocuklar her şeyi sorgulamaya başlar ve tatmin edici cevaplar almayı beklerler.
Bu dönemde çocuklarda kazanılması beklenen en önemli alışkanlıklardan biri tuvalet alışkanlığıdır. Tuvalet alışkanlığını kazanma dönemi ebeveynler için zaman zaman zorlayıcı olabilmektedir. Tuvalet alışkanlığı konusunda baskıcı olmamak ve çocuğu kaygıya sürüklememek önemlidir. Çocuğun yanlış tutumlar ile psikolojik açıdan zarar görmemesi adına gerekli durumlarda bir uzmana danışmak yararlı olmaktadır.
Sosyal ve duygusal gelişim bu yaş döneminde birçok farklı alanda kendini göstermektedir. Çocukların “oyun” kavramı genişler ve kendileri oyun kurmaya başlayabilir. Özellikle 2 yaşından itibaren oyunlar sırasında kendi kendine konuşma, cansız bir varlıkla insanmış gibi konuşma davranışları görülebilir. Akran ilişkilerinin artmaya başladığı bu dönemde çocuğu akranlarıyla kıyaslamak, onu sosyal ortamlarda arkadaş edinmeye zorlamak çocuğu kaygılandıracağı için yapılmaması gereken ebeveyn davranışları arasında gösterilmektedir. Aşağıda 1-3 yaş grubu çocukların gelişim becerileri sıralanmıştır.
Motor Gelişimi
Dengeli yürüyebilir.(12-24 Ay)
Destekle merdiven inip çıkabilir.
Sağlam basarak yürüyebilir.
2 yaşına yaklaşırken koşabilir.
Tuvalet eğitimi alabilir. (18- 36 Ay)
Dengesini koruyarak çömelir ve kalkabilir.( 24-36 Ay)
Topa tekme vurabilir.
Kitap sayfalarını çevirebilir.
Sosyal- Duygusal Gelişim
Çevresiyle yakından ilgilenebilir. (12-24 Ay)
Aile bireylerini taklit edebilir.
Özellikle 2 yaşına yaklaşırken anneye bağımlı hale gelebilir.
Kitaplar ilgisini çekebilir.
Benmerkezci ve bağımsız olmaya başlayabilir. ( 24-36 Ay)
Akran ilişkileri gelişir ve aileye olan bağımlılık azalır.
Engellenmesi durumunda hırçınlık gösterebilir.
Dil Gelişimi
Sözcük dağarcığı genişleyebilir. ( 12- 24 Ay)
İki kelimeli cümlecikler kurabilir.
İki aşamalı yönergelere uyabilir.
Dil gelişimi çok hızlı gelişir ve gramer kurallarına uyabilir. ( 24- 36 Ay)
Sürekli soru sorarak yeni nesnelerin isimlerini öğrenmek isteyebilir.
Kendisinden söz ederken ismini kullanabilir.
Bilişsel Gelişim
Taklit yeteneğini çok sık kullanabilir. (12-24 Ay)
Kendi vücudunu tanıyabilir.
İlişki kurma bilinci başlayabilir.
Renkleri tanımaya başlayabilir. (24- 36 Ay)
Büyük ve küçük nesneleri ayırt edebilir.
Nesne ile nesneye ait resimleri eşleyebilir.
3-6 Yaş Gelişim Özellikleri
3 yaş itibariyle çocuklar kendisinin ayrı ve bağımsız bir birey olduğunun bilincine tam anlamıyla varmaktadırlar. Buna bağlı olarak çocuklarda benlik duygusu gelişir. Kazandıkları güven ve özerklik duygularıyla bağlantılı olarak çevrelerini sürekli keşif halinde olurlar. Özellikle cinsiyet duygusunun gelişmesiyle birlikte çevrelerindeki bedensel ve cinsiyet farklılıklarına karşı merakları artmaktadır. Oyun oynadıkları sırada farkında olmadan gün içinde yaşadıklarını ve duygusal süreçlerini yansıtabilirler. Bebeğiyle oynayan bir kız çocuğunun “Susmazsan sana kızarım ve bir daha benimle parka gelemezsin.” gibi cümleler kurmasına şahit olunabilir.
Paylaşma duyguları gelişmeye başlayan çocuklar arkadaşlarına sevecen şekilde yaklaşırlar. 4 yaş itibariyle çocuklar belirli hakları olduğunu fark ederler. Bu hakların yanında sıra beklemesi gerektiği, her istediğinin her an yapılamayacağı gibi durumların bilincine varması beklenmektedir. Son derece enerjik ve hareketlidirler. Konuşmalarında zaman zaman mizaha rastlanabilir. 5 yaşındaki çocuklarda en göze çarpan özelliğin çevresine karşı dostane bir yaklaşım sergilemesi olduğu söylenebilir.
Kişisel ve sosyal farkındalık düzeyi artmış ve uyumlu bir birey haline gelmiş olan çocuk dengeli davranışlar sergilemeye başlamaktadır. 6 yaş itibariyle motor gelişimi açısından büyük aşamaların kaydedildiği görülmektedir. Bunun yanında çocukta okula başlayacak olmanın verdiği bir kaygı göze çarpabilmektedir. Çocukların bir bölümü bu dönemde aşırı bir sevgi ve ilgi ihtiyacı hissederken bir bölümü aynı ilgiye ihtiyaç duymayabilir. Bu noktada ebeveynlerin çocuklarını tanımaları ve onlara olan doğru yaklaşımları çok önemlidir. Yanlış tutum sergilenmesi çocuğun okulla ilgili düşüncelerinin olumsuz anlamda gelişmesine sebep olabilmektedir. Aşağıda 3-6 yaş grubunun gelişim özellikleri sıralanmıştır.
Motor Gelişimi
Yürüme, koşma ve sıralama becerileri gelişebilir. ( 36-48 Ay)
Ayak değiştirerek merdiven çıkabilir.
Park, kreş gibi yerlerdeki aletlere kolaylıkla tırmanabilir.
Hangi eli kullanmaya yatkın olduğunu belirleyebilir.
Makas kullanabilir.
8-10 tane küpü üst üste koyup kule yapabilir.
Kalem tutabilir. ( 48- 66 Ay)
Dişlerini fırçalayabilir.
Ağaçlara tırmanabilir.
Bir resmin sınırlarını taşırmadan boyayabilir.
Kıyafetlerini giyip çıkarabilir.
Öne doğru takla atabilir.
Yaşına uygun bisikletlere binebilir.
Hareketlerini müziğin ritmine uydurabilir.
İp atlayabilir. ( 66- 72 Ay)
Koşarken yerden bir nesne alabilir.
Resim yaparken ev, ağaç, çocuk gibi figürler çizebilir.
Modele bakarak harfleri ve çizgileri taklit edebilir.
Sosyal- Duygusal Gelişim
Telefonda konuşabilir. ( 36-48 Ay)
Cinsiyetini söyleyebilir.
Akranlarıyla ilişkilerini güçlendirir ve grup oyunları oynayabilir.
Sorumluluk alabilirler ve aldıkları sorumlulukları yerine getirebilirler. ( 48- 66 Ay)
Sıra bekleyebilirler.
Kuralları kavrayabilirler.
Arkadaş tercihlerini belli edebilirler. ( 66-72 Ay)
Başkasının duygu ve düşüncesini anlayabilirler ve kendi düşünce ve duygularını ifade edebilirler.
Oyun oynarken belirli kurallara uyması gerektiğini fark eder.
Masalların veya izlediklerinin etkisiyle imgelere dayanan nesnelerden korkabilirler.
Eşyalarını ve oyuncaklarını paylaşabilirler.
Dil Gelişimi
Dil gelişimi bu dönemde çok hızlı gelişmeye devam eder ve uzun cümleler kurabilir.
Gramer kuralları içerisinde zamanları doğru şekilde kullanabilir.
Olayları hikâye şeklinde anlatabilir.
Konuşurken ses tonunu ayarlayabilir.
Karmaşık cümle kurabilirler. ( 48- 66 Ay)
Konuşmalardaki bebeksi ifadeler azalır ve ses tonunu ayarlayabilir.
Düzgün cümleler kurabilir ve dil yetişkin diline yakındır. ( 66-72 Ay)
Bilişsel Gelişim
Eleştiri becerileri ilerleyebilir.( 36-48 Ay)
Hayal gücü genişler.
Neden- sonuç ilişkisi kurabilir. ( 48-66 Ay)
Kavram gelişimi hız kazanır.
Sayıları görsel olarak tanıyabilir.
Kavramları basit düzeyde sınıflandırabilir.
Mantıklı düşünme yapısı oluşmaya başlar. ( 66-72 Ay)
Haftanın günlerini sayabilir.
Ev telefonunu ve adresini söyleyebilir.
Gözde Uludağ
Uzm. Psikolojik Danışman
